Hoe ontstaat een tsunami? Welke factoren, van de aardbeving tot de kust, kunnen de tsunami verergeren?

Niet alle aardbevingen op zee veroorzaken tsunami's, en evenmin zijn alle tsunami's het gevolg van een aardbeving. Een aardbeving zoals die welke afgelopen woensdag de alarmen boven de Stille Oceaan deed afgaan, vindt alleen plaats wanneer bepaalde factoren samenvallen en deze enorme waterbeweging veroorzaken. Meestal moet het een grote aardbeving zijn waarvan het epicentrum (de uitstulping aan het oppervlak van de ondergrondse oorsprong) zich op de zeebodem of niet ver van de kust bevindt. Bovendien moet het aardbevingsmechanisme doorgaans deze gigantische waterstroom veroorzaken, omdat er een breuk in de zeebodem optreedt, met een plotselinge verticale stuwkracht vanaf de zeebodem. Dat wil zeggen dat de aardbeving onder water moet plaatsvinden, waarbij aanzienlijke energie vrijkomt in een verticale beweging, zodat de aardkorst de waterkolom erboven omhoog of omlaag duwt.

Hoe weet u wanneer u een waarschuwing moet laten horen?

De eerste golf genereert golven die zich met hoge snelheden door de oceaan voortplanten, tot wel 800 kilometer per uur in open water. Maar seismische golven verplaatsen zich veel sneller dan tsunami's, dus zodra een grote aardbeving zoals die van woensdag op het Russische schiereiland Kamtsjatka heeft plaatsgevonden, kunnen waarschuwingssystemen het gedrag, de richting en de aankomst van het fenomeen voorspellen, ruim op tijd om de bevolking te waarschuwen. Met name in de Stille Oceaan hebben veel landen, zoals Japan, de Verenigde Staten en Chili, uitgebreide ervaring met het omgaan met tsunami's, waardoor ze zeer snel kunnen reageren. Het Pacific Tsunami Warning Center (TPWC) verhoogde zijn voorspellingen kort na de aardbeving en voorspelde golven tot wel drie meter hoog aan de kust van Rusland, Ecuador en de Hawaïaanse eilanden. In laatstgenoemde werden de eerste golven gemeten op een hoogte van meer dan een meter op Hilo Island, nadat de tsunami zich zo'n 5000 kilometer vanaf de oorsprong had verplaatst.

Welke factoren vergroten het risico?

Er zijn verschillende factoren die het risico op een aardbeving die tot een tsunami leidt kunnen vergroten, bijvoorbeeld wanneer deze onder water of zeer dicht bij de kust plaatsvindt. Het risico neemt vooral toe wanneer de aardbeving een grote kracht heeft (7 of meer), ondiep is en een verticale verplaatsing van de zeebodem veroorzaakt, waardoor de grond wordt opgetild of juist verzakt. Dit type beweging brengt enorme hoeveelheden water in beweging. Bovendien kunnen aardbevingen ook onder water aardverschuivingen veroorzaken die water omhoog stuwen en zeer hoge golven genereren. Joanna Faure Walker, hoogleraar Aardbevingsgeologie en Rampenrisicovermindering aan University College London, legde in een verklaring van het Science Media Centre (SMC) uit dat zeebodemverplaatsing, de diepte en vorm van de kustlijn en de aanwezigheid van maritieme barrières of fysieke beschermingsmaatregelen ook een rol spelen. Dit geldt ook voor obstakels op het land, of deze nu natuurlijk of door de mens zijn aangelegd. "Grote gebieden met laaggelegen terrein zijn bijzonder kwetsbaar, omdat ze grotendeels verwoest kunnen worden door een tsunami", legde ze uit.

Hoe lang moet je alert zijn?

De tijd tussen de aardbeving en de aankomst van de golven hangt af van de afstand. Als het epicentrum zich dicht bij de kust bevindt, kunnen de golven binnen enkele minuten arriveren, soms zelfs binnen tien of twintig minuten. Als het epicentrum verder weg ligt, duurt het langer, zelfs uren, en kunnen waarschuwingssystemen vroegtijdig waarschuwen, zoals in dit geval in Japan en de Verenigde Staten gebeurde. Monitoring duurt meestal minstens drie tot zes uur, omdat een tsunami niet altijd uit één golf bestaat; er kunnen er meerdere aankomen, en de eerste is niet per se de grootste.

Wat te doen bij een tsunami?

Bij een tsunami is het belangrijk om snel te handelen en geen officiële instructies af te wachten wanneer er duidelijke tekenen van gevaar zijn. Als u zich aan de kust bevindt en een zware, langdurige aardbeving voelt, is het verstandig om ervan uit te gaan dat er een tsunami kan volgen. U moet ook reageren als u merkt dat de zee zich plotseling terugtrekt, waardoor het strand droogvalt, of als u een vreemd, luid bulderend geluid uit de zee hoort komen, veroorzaakt door de beweging van het water.

Als u een van deze tekenen ziet, is het het veiligst om onmiddellijk van de kust weg te gaan en naar hoger gelegen gebieden of het binnenland te gaan, minstens twee kilometer landinwaarts of naar hoger gelegen locaties, zoals heuvels of flatgebouwen. Het is belangrijk om niet in de zee te staren of te proberen dichterbij te komen om te zien wat er gebeurt.

Tijdens een evacuatie is het, als er verkeersopstoppingen zijn, beter om te voet te gaan om beknelling te voorkomen. Ga pas terug naar het strand als de autoriteiten u daartoe opdracht geven, aangezien er urenlang golven kunnen ontstaan. Volg na een tsunami de instructies van de Guardia Civil en vermijd overstroomde gebieden of het aanraken van neergehaalde elektriciteitskabels. Help anderen altijd, zolang dit uw eigen veiligheid niet in gevaar brengt.

Is er gevaar op volle zee?

In de diepe oceaan hebben tsunami's een lengte van honderden kilometers en een hoogte van slechts enkele meters, waardoor ze nauwelijks waarneembaar zijn. Daarom wordt vaak gezegd dat zeelieden op volle zee een tsunami normaal gesproken niet opmerken wanneer deze onder de romp van hun schip doorgaat. Naarmate de tsunami echter de kust nadert, neemt de snelheid af en neemt de golfhoogte toe, soms zelfs tot meer dan 30 meter. Het echte gevaar wordt dus pas duidelijk in de laatste kilometers, wanneer de door een aardbeving veroorzaakte tsunami de diepe oceaan verlaat en de kust bereikt. De geomorfologie van de kustlijn is dan cruciaal om de kracht ervan te verminderen of de intensiteit ervan te vergroten.

Hoe krachtig was de aardbeving?

De aardbeving in Kamtsjatka met een kracht van 8,8 is een van de tien zwaarste aardbevingen ter wereld sinds 1900, aldus de U.S. Geological Survey. Het is de zwaarste aardbeving sinds de tragische aardbeving met een kracht van 9,0 in Tohoku, Japan, in 2011, die de tsunami in Fukushima veroorzaakte die de kerncentrale verwoestte.

Was een dergelijke aardbeving verwacht?

De aardbeving van woensdag is de laatste in een reeks van tien dagen aardbevingen voor de kust van het schiereiland Kamtsjatka. Vóór de aardbeving van woensdag werden er 50 andere naschokken met een magnitude groter dan 5,0 geregistreerd, waaronder één met een magnitude van 7,4 op 20 juli, aldus de U.S. Geological Survey. Op 30 juli werden er 24 naschokken met een magnitude groter dan 5,0 gedetecteerd, waaronder één met een magnitude van 6,9.

Waarom beweegt Kamtsjatka?

De buitenste laag van de aarde is verdeeld in enorme tektonische platen die als puzzelstukjes in elkaar passen. De aardbeving vond plaats in een zeer seismisch actief gebied, waar de Pacifische Plaat onder de Noord-Amerikaanse Plaat schuift. Op het schiereiland Kamtsjatka beweegt de Pacifische Plaat met een snelheid van ongeveer acht centimeter per jaar naar het noordwesten, waardoor het volgens de U.S. Geological Survey een van de snelst convergerende grenzen ter wereld is. In 1952 vond daar al een aardbeving met een magnitude van 9 plaats, met een epicentrum op slechts 30 kilometer van die van woensdag. Sindsdien is de plaat bijna zes meter verschoven. In 1923 trof een andere zware aardbeving, met een magnitude van 8,4, het Russische schiereiland. Het Amerikaanse agentschap is van mening dat de aardbeving van 8,8 op woensdag "elke kleine kloof" tussen de breuk van 1923 en die van 1952 heeft gedicht.