De stlánik, de boom die zich neerlegt en slaapt tijdens de winter

Strikt opiniestukken die de unieke stijl van de auteur weerspiegelen. Deze opiniestukken moeten gebaseerd zijn op geverifieerde gegevens en respectvol zijn tegenover individuen, zelfs als hun acties bekritiseerd worden. Alle opiniestukken van personen buiten de redactie van EL PAÍS bevatten na de laatste regel een naamregel – ongeacht hoe bekend de auteur is – met vermelding van zijn of haar positie, titel, politieke voorkeur (indien van toepassing) of hoofdberoep, of iets dat gerelateerd is of was aan het behandelde onderwerp.

In de Siberische toendra groeit een bijzondere boom, de stlanik. Het is een ceder die inheems is in de bergen, een boom waarmee de gevangenen die in Kolyma werden veroordeeld een speciale band onderhielden. Zo vertelt schrijver Varlam Shalamov, een overlevende van de Goelag, zijn Kolyma Verhalen (Minúscula), een strak geschreven episch gedicht, in het Spaans vertaald door Ricardo San Vicente.
Volgens Shalamov is de stlanikboom begiftigd met een "ongewone" gevoeligheid. Hij kondigt de komst van de eerste sneeuw aan door te gaan liggen tot zijn kruin de grond raakt, "zijn blauwachtige takken spreidend als poten", schrijft Shalamov, en beschrijft daarmee het wonder dat de natuur hem voor ogen biedt. Het is de blik van een veroordeelde, maar wel van iemand die de draad van tederheid die hem met de rest van de wereld verbindt, niet is kwijtgeraakt. Ondanks de isolatie beschrijft en noteert Shalamov de tekenen, de aanwijzingen die de natuur met het verstrijken van de dagen afgeeft in "het land van de witte dood", zoals die onherbergzame oorden bekendstaan waar elke groene uitbarsting met de ogen wordt gevierd.
Shalamov doet het als een natuuronderzoeker. In zijn veldnotitieboek beschrijft hij de verschillende tinten die de sneeuw aanneemt naarmate de dag verstrijkt: de sluier van mist die de vroege ochtenden omhult en de koude wandeling naar het werk in de mijn. Hij verliest nooit zijn nieuwsgierigheid naar de witte bergen, waar sneeuwklompen te zien zijn. Daaronder overwinteren de stlanikstruiken, "als een beer verzinken ze in een winterslaap."
Zo wordt de stlanik een barometer; net zoals hij de eerste sneeuwval aankondigt, kondigt hij de ontluikende lente aan. Want ver van de almanakken kwam de lente, in die landen van de dood, wanneer ze maar wilde. "De natuur is iets subtieler dan de mens in haar gewaarwordingen", legt Shalamov uit, wijzend op het ontwaken van de stlanik met de komst van de eerste knoppen, wanneer de boom uit de grond komt en de sneeuw afschudt waaronder hij de winter begraven is gebleven. En Shalamov vertelt dit alles met meesterlijk proza, een krachtige frasering zonder anabolen of vuurwerk, zonder concessies, zoals past bij een levenservaring waar de zeis van de dood overal op de loer ligt.
Maar stlanik diende ook als bron van vitamine C, zo dacht Shalamov. In het voorjaar en de zomer plukte hij de gedroogde naalden en vulde hij zakken die hij aan de voorman gaf. Deze zakken werden vervolgens naar de keuken gebracht, waar ze een gelig brouwsel maakten dat voor elke maaltijd gedronken moest worden. Dit was het enige bekende middel tegen scheurbuik, een ziekte die wordt veroorzaakt door een tekort aan vitamine C.
Later werd ontdekt dat dit een leugen was, dat stlaniknaalden nutteloos waren tegen scheurbuik of iets dergelijks. En dat het drinken van dat brouwsel – dat naar de hel smaakte – gewoon een straf was in dat land des doods.
Kortom: de stlanik-vitamine was een hoax, zoals je die zou kunnen gebruiken als je een kampvuur in de buurt aansteekt terwijl de boom onder de sneeuw overwintert. In de veronderstelling dat de lente was begonnen, stond de stlanik op om te vieren. Want net als veel mensen is de stlanik ook een naïeve en goedgelovige boom.
De Stenen Bijl is een gedeelte waarin Montero Glez , met een passie voor proza, zijn bijzondere aanval op de wetenschappelijke werkelijkheid uitvoert om aan te tonen dat wetenschap en kunst complementaire vormen van kennis zijn.
EL PAÍS