Nazas Nehri, IACHR'den savunma talep ediyor; aktivistler nehre verilen zararla ilgili şikayetlerini mahkemeye ve CCA'ya taşıyor.

TORREÓN, Coahuila (apro). - Nazas Nehri uzun yıllardır su taşımıyor, ancak Durango ve Coahuila eyaletleri arasında paylaşılan nehir yatağına verilen zarar nedeniyle Amerika İnsan Hakları Komisyonu'na şikayette bulunma hakkı bulunuyor. Zarar ayrıca, Meksika, Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada (şimdiki adıyla USMCA) arasındaki Serbest Ticaret Anlaşması'ndan doğan bir kuruluş olan Çevresel İşbirliği Komisyonu'na da bildirildi.

Sivil toplum kuruluşu Prodefensa del Nazas üyesi avukat Luis Eduardo Pedroza García, dilekçelerin, aşağı havzanın, yani aşağı havzanın, Durango eyaletinde bulunan ve sırasıyla 1946 ve 1968 yıllarında Başkan Manuel Ávila Camacho ve Gustavo Díaz Ordaz dönemlerinde faaliyete geçen Lázaro Cárdenas ve Francisco Zarco barajları ile Lerdo kentindeki kanalizasyon çalışmaları gibi hidrolik altyapı çalışmaları nedeniyle hızla kötüleştiği için uluslararası kuruluşlara iletildiğini belirtti.

Son yıllarda, sulama amaçlı su kullanımı nedeniyle 100 hektardan fazla galeri ormanının ve kaplumbağalar gibi çeşitli endemik yaban hayatı türlerinin kaybolduğu tahmin edilmektedir. Her iki eyaletin de çöl bölgesinde bulunan nehir yatağı 560 kilometre uzunluğunda olup, Sierra Madre Occidental'dan doğmaktadır.

Kuruluş, yaklaşık dört yıl süren itirazın ardından 2023 yılında ihtiyati tedbir kararı aldı ve bununla birlikte, aşırı sömürüldüğü tespit edilen Comarca Lagunera su katmanının korunması için Çevre ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı ile Ulusal Su Komisyonu gibi kurumlardan önlemler alınmasını sağladı.

Ulusal Adalet Yüksek Mahkemesi'nin verdiği karar şu anda uygulanıyor, ancak aktivistler, Coahuila'daki San Pedro de las Colonias belediyesindeki Mayrán Lagünü'ne akan Nazas Nehri'nin alt havzasının da korunması gerektiğini düşünüyor. Bir zamanlar Latin Amerika'nın en büyüklerinden biri olarak kabul edilen bu havza, nehrin o kesiminde 70 yıldan uzun süredir kuru kalması nedeniyle ortadan kalktı.

"Laguna bölgesinde havza yönetimini sağlamak için çok çalıştık. Bu, yüzey suyu, nehir suyu ve yeraltı suyunu hesaba katarak su yönetimi yapmak anlamına geliyor, çünkü hepsi birbirine bağlı. Şu anda Meksika'da bu bağlantı dikkate alınmadan ayrı ayrı yönetiliyor," diye açıkladı ve akiferi koruduktan sonraki adımın Nazas Nehri'ni restore etmek olduğunu ekledi.

Bu nedenle nehrin korunması için bir ihtiyati tedbir daha talep edildi, ancak Yüksek Mahkeme İkinci Dairesi, Temmuz 2025'te yaptığı son oturumda, davanın esasına girmedi ve aktivistlerin itirazda bulunmalarında meşru bir çıkarlarının bulunmadığını tespit etti.

"Mahkeme, nehrin kuruması nedeniyle artık doğal fayda sağlamadığına ve onu savunmak için meşruiyetimizin olmadığına karar verdi. Bu kararla, Meksika'da devletin insan hakları ihlalleri iddia ettiği tüm uluslararası kuruluşlara başvurma hakkını elde ettik," diye ekledi.

Tam bu sırada 29 Ağustos'ta Prodefensa del Nazas, Amerikan İnsan Hakları Mahkemesi'ne bir dilekçe vererek, etkilenenlerden birinin de endoreik akım olduğunu tespit etti.

Dilekçe sahipleri, Meksika da dahil olmak üzere üye ülkeleri, doğanın ve bileşenlerinin, insanlara zarar verip vermediğine bakılmaksızın, koruma haklarını tanımaya çağıran 32/2025 sayılı IACHR Danışma Görüşü'ne dayanmaktadır. Bu nedenle kuruluş, Nazas Nehri'ni de dilekçe sahibi olarak sunmuştur.

IACHR'ye sunulan gerekçelerde, "Barajların inşasıyla birlikte yeraltı su kaynakları azaldı ve haliçler veya çayırlar ile bunlarla ilişkili bitki ve hayvan türleri yok oldu. Mevsimsel nehir akışlarındaki azalma, su tablasının alçalması ve tortul malzeme birikiminin olmaması, bu nehirlerin kıyılarını karakterize eden kavak, söğüt ve ardıç gibi kıyı bitki örtüsünü yok etti. Coahuila'daki Mayrán ve Viesca lagünleri ile Durango'daki Tlahualilo lagünleri kaybedildi," ifadeleri yer aldı.

Çevre İşbirliği Komisyonu'na 2 Eylül'de sunulan dilekçe, Meksika hükümetinin çevre mevzuatına uymadığı gerekçesiyle USMCA üye ülkelerinin hükümetlerarası örgütüne iletildi.

"1940'larda, nehrin akışını koruyan ilk baraj olan Lázaro Cárdenas inşa edildi. Daha sonra, 1960'ların sonlarında, daha aşağılara Francisco Zarco Barajı inşa edildi. Barajın su hacmi yalnızca tarımsal sulama için kullanılıyordu ve 40.000 hektarlık bir alanı kaplıyordu. 1970'lerden bu yana, lagünün tüm metropol alanını geçerek Mayrán Lagünü'ne ulaşması gereken doğal akış hızında akmayı bıraktı," diye vurguladı.

Nehrin kurumasının etkisiyle ekosistemler kaybolmuş, akışın bozulması ve kesintiye uğramasıyla ekolojik denge bozulmuş, çevresel zararlar ortaya çıkmıştır.

Örgüt, nehrin korunması ve tarımsal kullanıcıları etkilemeden yaşamının yeniden sağlanması gerekliliği konusunda farkındalık yaratmak için bir kampanya başlattı.

Kuruluş temsilcisi, diğer kuruluşların da öneriyle ilgilendiğini ve uygulanabilirliğini analiz ettiklerini, bunun başlıca nedeninin, Aralık 2024'te bir cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle çıkarılan Su ve Sürdürülebilirlik İnsan Hakları Ulusal Anlaşması'nın zaten mevcut olması ve 9. Madde'de yer alan hedeflerinden birinin nehirleri kurtarmak ve eski haline getirmek olması olduğunu belirtti.

Pedroza García, "2023'te New York'taki BM Su Konferansı sırasında Meksika, yedi ülkeyle birlikte 300.000 kilometreden fazla nehir ve 350 milyon kilometre sulak alanı restore etme taahhüdünde bulunduğu "tatlı su mücadelesine" katıldı. İstediğimiz şeyi yapmak için siyasi bir niyet olduğunu söylüyoruz," dedi.

Örgüt, uluslararası kuruluşlara başvurmak zorunda kalsa da aradığı şey, çevre dostu akışa sahip bir kentsel nehir elde etmek için dostane bir çözümdür.

"Bu, ekolojistler, biyologlar, hidrologlar, şehir plancıları ve çevre mühendisleri gibi uzmanların önerileri ve analizlerine dayanan kapsamlı bir teklifle gerçekleştiriliyor. Uygulanabilir olduğunu biliyoruz, ancak bunu yasal süreçlerle desteklemeliyiz, çünkü arkanızda yasal bir sürecin desteği yoksa yetkililerle bir diyalog masası kurmak çok zor," dedi.

Aktivistler olumlu bir sonuç umuyor ve uluslararası örgütlerin kararları zaman alsa da Meksika hükümetinin dilekçeleri ele alıp çevre düzenlemelerine uymasını umuyorlar. Tıpkı UNAM Bilim Enstitüsü tarafından yönetilen akiferin korunması için ihtiyati tedbir kararı ve 200 telemetri ölçüm cihazının yerleştirilmesi kararında olduğu gibi.