Dziedzictwo afrykańskie: Rząd francuski przedstawi projekt ustawy ułatwiający restytucję

Nowa szansa na przyspieszenie restytucji: po serii niewykorzystanych okazji rząd francuski prawdopodobnie pod koniec lipca ponownie zajmie się projektem ustawy, która ma ułatwić zwrot do kraju pochodzenia dóbr kultury zagrabionych w czasie kolonizacji.

Pomimo obietnic prezydenta Emmanuela Macrona z 2017 roku, restytucje we Francji wciąż są realizowane w małych ilościach, a każda z nich wymaga uchwalenia specjalnego prawa, aby usunąć obiekt ze zbiorów publicznych. Obecnie zwrócono zaledwie 27 obiektów, w tym 26 do Beninu w 2021 roku, podczas gdy dziesięć państw, głównie afrykańskich (Algieria, Madagaskar, Wybrzeże Kości Słoniowej itp.), złożyło wnioski o zwrot kilku tysięcy obiektów, według danych z 2023 roku.

„Tysiące dzieł sztuki z całego świata wróciło do Afryki, a Francja jest pod tym względem w tyle” – powiedziała badaczka Saskia Cousin w wywiadzie dla Agence France-Presse (AFP). W 2022 roku Niemcy i Nigeria zgodziły się zwrócić około 1100 dzieł.

Aby ruszyć pełną parą, francuski rząd planuje przedstawić Radzie Ministrów 30 lipca projekt ustawy, który umożliwi odtajnienie majątku dekretem Rady Stanu w celu jego zwrotu bez konieczności przechodzenia przez proces legislacyjny – poinformowała niedawno agencja AFP Kancelaria Premiera. Ten projekt ramowy skupia „większość oczekiwań” – przyznała niedawno minister kultury, Rachida Dati, która doświadczyła rozczarowań w tej kwestii. Wiosną 2024 roku została zmuszona do wycofania z porządku obrad parlamentu pierwszego projektu, który Rada Stanu uznała za niewystarczająco uzasadniony i zaatakowany przez senatorów ze wszystkich stron, potępiających „wymuszoną kontrolę”.

„To delikatna, oczekiwana kwestia, dlatego musimy opracować dobre prawodawstwo” – wyjaśniła agencji AFP senator Catherine Morin-Desailly (Seine-Maritime, Unia Centrowa), specjalistka w tej dziedzinie i wyznaczona sprawozdawczyni przyszłego tekstu podczas jego rozpatrywania w Senacie na początku roku szkolnego.

Jakie kryteria restytucji zostaną zastosowane? I jaki przekonujący argument zostanie przedstawiony dla uzasadnienia naruszenia niezbywalności zbiorów publicznych? W swojej opinii z 2024 roku Rada Państwa uznała, że samo „zachowanie stosunków międzynarodowych” nie jest wystarczające. Senat oczekuje również, że przyszły tekst ustanowi rygorystyczną metodę rozpatrywania wniosków o restytucję, aby uniknąć ewentualnych uchybień.

Precedens pozostaje w pamięci kilku senatorów. W 2020 roku Francja zwróciła Algierowi 24 czaszki, twierdząc, że należały one do algierskich bojowników antykolonialnych. Jednak dwa lata później śledztwo „New York Timesa” wykazało, że tylko sześć z tych czaszek niewątpliwie należało do walczących, a pochodzenie pozostałych kości było wysoce niepewne. Wątpliwości budzą również szabla zwrócona przez Francję do Senegalu pod koniec 2019 roku. W momencie jej zwrotu afrykanistyczny historyk Francis Simonis zapewnił, że broń ta „nigdy nie należała” do wodza El Hadj Oumara Talla, wbrew twierdzeniom władz francuskich.

„Zanim Parlament zrzeknie się władzy, chcemy zapewnić przeprowadzenie całościowej, metodycznej i naukowej pracy, aby upewnić się co do autentyczności tego gestu” – mówi Catherine Morin-Desailly. Jej kolega (z Hauts-de-Seine, Komunistycznej Partii Obywateli i Ekologów w Kanaky) Pierre Ouzoulias, również doskonale znający sprawę, uważa, że dzięki zwrotowi mówiącego bębna Wybrzeżu Kości Słoniowej , przegłosowanemu w lipcu przez Parlament, pomimo rozbieżności dotyczących okresu kolonialnego, udało się osiągnąć „polityczny konsensus” . „Parlament nie pisze historii” – twierdzi senator w rozmowie z AFP: „Z drugiej strony, naszym zadaniem jest naprawienie błędów i wymierzenie sprawiedliwości, tak jak to miało miejsce w przypadku grabieży mienia na tle antysemickim lub szczątków ludzkich”, które były przedmiotem ustaw ramowych w 2023 roku.