Spotkania teatralne w Berlinie | Lepiej umrzeć

„Kiedy dwie osoby walczą, to jest dramat” – wyjaśnia twórca teatralny Einar Schleef. Ale dramat, jak wiemy, pojawia się coraz rzadziej na scenach teatralnych: dawno już ustąpił miejsca formom fabularnym i dokumentalnym, instalacyjnym i performatywnym. Dotyczy to również »[EOL]. Koniec życia", to „wirtualny krajobraz ruin”, jak głosi podtytuł, który został zaproszony na berliński Theatertreffen, a obecnie można go oglądać w Martin-Gropius-Bau.

Nikt tu nie walczy, z wyjątkiem, być może, publiczności dysponującej technologią. Akcja przenosi się do przestrzeni wirtualnej. Pytanie to może wydać się nieco błahe, ale jest oczywiste: czy w tym przypadku nie tylko tracimy dramaturgię, ale być może w ogóle nie mamy do czynienia z teatrem?

Podstawowe porozumienie, zgodnie z którym jedna osoba wchodzi w interakcję z drugą w sposób zabawowy, a trzecia osoba przygląda się, zostaje zniesione. Akcja rozgrywa się w formie animacji. Jeśli ktokolwiek tu tak naprawdę gra, to widz – czy może raczej uczestnik? – wyposażony w słuchawki i okulary VR. - on sam.

Prawdopodobnie jest to sztuka widowiskowa tylko w najszerszym znaczeniu tego słowa. Wydarzenie to z pewnością można by lepiej opisać jako coś pomiędzy projektowaniem animacji, wirtualnym parkourem i projektowaniem gier, od którego czasem głośno się domaga, aby w końcu zostało uznane za formę sztuki. Kryteria estetyczne dla tego rodzaju widowisk nie zostały jeszcze ustalone.

»[Koniec z publikacją]. Film „End of Life”, który reżyserski duet Darum stworzył we współpracy z Brut Wien, przenosi widza na około 90 minut do innego świata. Działając w imieniu fikcyjnej firmy technologicznej, odizolowany widz odwiedza osierocone wirtualne światy, aby zdecydować, czy powinny zostać przeniesione do nowego metawersum, czy usunięte.

W ten sposób skutecznie nasuwają się pytania o cyfrową spuściznę zmarłych. Wkrótce jednak wirtualna podróż zaczyna żyć własnym życiem, a dość techniczny proces podejmowania decyzji o usunięciu danych przeradza się w bezpośrednią konfrontację ze zmarłym, która budzi przede wszystkim emocje.

Każdy, kto w końcu uwolni się od okularów, prawdopodobnie wciąż pogrążony w postwirtualnym szaleństwie, a który wziął już udział w podobnych eksperymentach z VR, odkryje, że ten wiedeński spektakl jest technicznie bardziej wyrafinowany i, jeśli można tak powiedzieć, działa „bezbłędnie”, ale jest też bardziej wyrafinowany dramaturgicznie, ponieważ nie opiera się wyłącznie na efektach, ale stara się opowiedzieć historię.

Niemniej jednak »[EOL]. «Koniec życia» wywołał u krytyka podwójny dyskomfort. Z jednej strony mamy fizyczny dyskomfort, którego doświadcza część publiczności na wydarzeniach VR. Lekki ból głowy, zimny pot na czole i mdłości w żołądku – to jak poranek po nocy, kiedy wypito za dużo ginu z tonikiem. Różnica polega na tym, że przyjemność smakowa i stan odurzenia nigdy nie były brane pod uwagę.

Drugi aspekt dotyczy światów oferujących wciągające doświadczenia, takie jak te tworzone w produkcjach VR. Bez żadnych skrępowań wywoływane są wielkie emocje w sposób, na jaki mało kto odważyłby się w „klasycznym” teatrze aktorskim. Publiczność, przytłoczona technologicznym wyrafinowaniem, ma łatwo wybaczyć nadmiar patosu. Ale czy piękno teatru nie polega także na jego analitycznej mocy? Czy artyści nie stoją tu na drugim planie rewolucji Brechta? Nie jest to teatr w epoce nauki, lecz raczej forma sztuki dla świata na nowo zaczarowanego.

Spektakle w ramach Theatertreffen: 10-12 i 14-18 maja. www.berlinerfestspiele.de