Radu Jude: "Er kan meer cinematografie in een TikTok-afbeelding zitten dan in een superheldenfilm."

Nog niet zo lang geleden werd de Roemeense regisseur Radu Jude (Boekarest, 1977) gevraagd hoe hij zich een wereld voorstelde zonder alle ellende die in veel van zijn films in het algemeen en in zijn toenmalig nieuwste werk (het maakt niet uit welke) in het bijzonder werd uitgebeeld. Zijn antwoord was een citaat van Jean Genet: "Vraag me niet in welke wereld ik zou willen leven. Ik wil niet in een andere wereld leven, ik wil er gewoon tegen zijn." En inderdaad, als er iets is dat het werk van de regisseur van films die zo dicht bij elektroshock staan ​​als Une sêtre unfortunet (2021), winnaar van de Gouden Beer, nauwkeurig definieert, dan is het wel zijn vastberadenheid om niemand onverschillig te laten; niemand met een heldere geest. Dit was het geval in al zijn eerdere werken, van zijn speelfilmdebuut The Happiest Girl in the World (2009) tot wat wordt beschouwd als zijn nieuwste werk, Kontinental '25 , dat de prijs voor beste scenario won op de laatste Berlinale en in tien dagen tijd met een mobiele telefoon werd opgenomen. Het is dan ook niet meer dan terecht dat hij de Luna de Valencia Honorary Award in ontvangst mocht nemen tijdens de 40e editie van Cinema Jove. Niet voor niets werd zijn eerste korte film , The Lamp Cover (2006), hier terecht bekroond, op het festival dat hem nu eert.

Op het laatste filmfestival van Berlijn, waar hij zijn voorlaatste film presenteerde (een voltooide bewerking van de Dracula-mythe is nog in de maak), sprak hij over waar zijn werk over gaat, en over de betekenis van alles, waar hij uiteindelijk nooit over is opgehouden te praten. Kontinental '25 vertelt, in verschillende scènes of prenten, het verhaal van een vriendelijke, liefdevolle ambtenaar, een toegewijde moeder voor haar kinderen en met een onberispelijke reputatie, die zich op een dag schuldig voelt. En terecht. Tijdens de ontruiming van een man uit zijn appartement, in wiens gebouw de eigenaren een hotel willen bouwen, slaat de tragedie toe. De man, die sommigen een kraker zouden noemen (met een k van ketchup), pleegt zelfmoord. En daarin schuilt het drama; het drama van een Roemenië dat nergens meer in gelooft; het drama van een Europa dat niet meer in zichzelf gelooft, en zelfs het drama van een hele mensheid die niet meer gelooft in iets zo fundamenteels als de mensheid. Maar, zoals de regisseur zelf zegt, het is niet genoeg om je schuldig te voelen. "Als je je schuldig voelt, verdwijnt het schuldgevoel en gaan de dingen verder", bevestigt de regisseur.

"Op dit moment zou ik kunnen zeggen dat Europa het dichtst in de buurt komt van een mislukking, maar ondanks alles is het onze enige hoop. Tussen een gek als Poetin, een gek als Trump en een gek als Orbán hebben we geen andere keuze dan te vertrouwen op en te geloven in ons eigen lot, een lot dat we allemaal samen moeten creëren," merkt hij op, en, met zijn eigen land als voorbeeld, vervolgt hij: "In de stad waar ik opgroeide, waren er gemeenschappelijke ruimtes en parken. Zodra de wrede communistische dictatuur viel, bijna als reactie, verloren mensen het geloof in het openbare leven. En het openbaar vervoer en de openbare ruimte stortten in... Het communisme maakte niet alleen een einde aan alles in de striktste zin van het woord, maar het maakte zelfs een einde aan de mogelijkheid van een alternatief voor de corruptieramp die het kapitalisme nu is... Je zou kunnen zeggen dat als je kijkt naar de lelijke gebouwen die nu de oude vervangen, je kunt zeggen dat elk document van beschaving ook een document van barbarij is." En dat is inderdaad waar het zuurcorrosieve wonder Kontinental '75 over gaat.

De regisseur onderscheidde zich eerder al door zijn precieze weergave van zaken die geen andere weergave toelaten dan wanhoop en leegte. Films als I Don't Care if We Go Down in History as Barbarians (2018) kwamen naar voren als een wonderbaarlijke meta-cinematografische constructie die elke hoek van een geschiedenis (met hoofdletter H) in verval blootlegde. Lang daarvoor won Aferim! (2015) de prijs voor Beste Regisseur, eveneens in Berlijn, met een bij uitstek verwoestend verslag van het verleden. In Uppercase Print (2020) kwam het vermogen om elk beeld met vitriool te besprenkelen voort uit het verhaal van een tiener die vastbesloten is al zijn woede tegen het Ceausescu-regime met krijt uit te drukken. En zo verder, tot aan Un fois étude ou porno loco , dat voorlopig kan doorgaan voor zijn niet-helemaal-definitieve, maar bijna, werk. Picasso zei, en Judas citeert zelf, dat een karikatuur niet realistisch is, maar wel waarheidsgetrouw. Dat is het dan.

In deze film, die de Gouden Beer won, componeert de regisseur, in de vorm van een drieluik, de gevolgen, zeg maar, van een seksvideo van een middelbareschoolleraar die plotseling viraal ging. De scène in kwestie (een fellatio) wordt rauw getoond vóór de aftiteling en gepresenteerd als een toonbeeld van obsceenheid. Maar pas op, het werkelijk obscene, maar minder expliciete deel komt later, wanneer het debat losbarst op school, op straat, thuis, op internet... "In werkelijkheid, en hoezeer de scène in kwestie ook ophef veroorzaakte, heeft de film niets met pornografie te maken. Het gaat over vrijheid en rechten, over het privé en het publieke, wat sociaal is en wat individueel. Sterker nog, ik heb er lang over nagedacht of ik het expliciete beeld wel of niet zou opnemen, en ik kwam tot de conclusie dat het weglaten ervan de film in zekere zin al zou beïnvloeden. Je kunt geen debat beginnen over iets wat je niet kunt zien," reflecteert hij. En inderdaad, het wordt gezien.

Radu Jude zette zijn onderzoek, dat eveneens provocaties zijn, zonder een seconde te pauzeren voort. Elk onderzoek was helderder dan het vorige. De satire op ons onbehagen, die tevens een parodie is op de werkcultuur die ons onderdrukt, Don't Expect Too Much from the End of the World (2023), werd gevolgd door de verontrustende en uiterst fascinerende installatie Sleep #2, bestaande uit webcambeelden van Andy Warhols graf (2014). En direct daarna het wonderbaarlijke Eight Postcards from Utopia (2024), een film die uitsluitend bestaat uit beelden van televisiereclames van het regime van Nicolae Ceausescu. "Er wordt inderdaad gezegd dat cinema de kunst van het heden is. Maar wat is het heden? Een archiefbeeld dat gebruikt wordt om iets nieuws te creëren, is niet alleen een relikwie, het is ook actueel, het is ook aanwezig. In werkelijkheid, en zoals Walter Benjamin beweerde, kunnen heden en verleden gezien worden als twee spiegels die elkaar weerspiegelen," zegt Jude om zichzelf uit te leggen en ons het moment van zijn cinema en, meer in het algemeen, van de cinema, van hemzelf uit te leggen.

Op welk punt bevindt de cinema zich volgens jou?

Cinema is altijd beschouwd als een oceaan waar verschillende rivieren samenkomen: de rivier van de fotografie, de rivier van de literatuur, de rivier van de muziek... Maar in werkelijkheid verkeert cinema in crisis omdat het grotendeels is gestopt met het weergeven van het leven. Ja, er is spektakelcinema, superheldencinema, maar dat is iets anders. Nu denk ik dat er meer cinema in een TikTok-video zit dan in veel films, en zeker niet in superheldenfilms. Het is cinema omdat het de wereld uitlegt... Er is enscenering, er is ritme... Het is zelfs beter dan Godard.

"Ik wil gewoon tegen de stroom in" is het gezegde, en Radu Jude is zonder twijfel de beste prijs die Cinema Jove op dit moment kan uitreiken.