De Felice en zijn leer. “Voor een verhaal zonder vooroordelen”, door Francesco Perfetti

Over hetzelfde onderwerp:

Kort na een belangrijk boek gewijd aan de figuur van Augusto Del Noce, presenteert Francesco Perfetti de lezer een ander werk over een andere grote Italiaanse geleerde uit de twintigste eeuw. Dit is de historicus Renzo De Felice (1929-1996), wiens historiografische onderwijs helaas nog steeds verdeeldheid zaait. In "Per una storia senza crimini", het historisch realisme van Renzo De Felice, uitgegeven door de Turijnse uitgever Nino Aragno, reconstrueert Perfetti het historisch-intellectuele traject van de fascistische onderzoeker. Hij laat daarbij het belang ervan zien, zowel wat betreft de behaalde resultaten als vanuit het oogpunt van de methodologie die het beste gevolgd kan worden als je historicus wilt worden. Maar direct in het voorwoord gaat de huidige voorzitter van de National Historical Council ook in op de menselijke kant van De Felice. De verlegen en sociaal vijandige Perfetti herinnert zich hun eerste ontmoeting, die tot stand kwam dankzij Del Noce, en die later zou leiden tot een langdurige samenwerking. Net als velen was De Felice in zijn jeugd marxist en tevens lid van de PCI. Een ervaring die voor hem zeer leerzaam zal blijken te zijn: ‘Doordat ik marxist en communist was, was ik immuun voor moraliseren over historische gebeurtenissen.’ Nadat hij in Rome bij Federico Chabod was afgestudeerd, kreeg De Felice een beurs van het Italiaanse Instituut voor Historische Studies, opgericht door Benedetto Croce. Het waren niet zozeer zijn liberale kennissenkring in Napels, maar veeleer de gebeurtenissen van 1956 die hem definitief distantieerden van de communistische politieke religie, waarvan hij het ‘vernieuwende karakter’ al in twijfel trok, zoals blijkt uit een brief aan een van zijn leraren, Delio Cantimori. En het was dankzij de aanmoediging van Cantimori dat de wetenschapper, geboren in Rieti – een stad die dit jaar samen met de Spirito-De Felice Foundation onder leiding van Andrea Ungari een prijs in zijn naam uitreikt – zich, na zich eerst aan het Italiaanse jakobinisme te hebben gewijd, ging verdiepen in de figuur van Benito Mussolini en het ‘fascistische fenomeen’.

Voor De Felice betekent geschiedenis maken dat je probeert de gebeurtenissen te begrijpen, en niet dat je ze rechtvaardigt of bevooroordeeld beoordeelt. En dit kan alleen worden bereikt door "de geschiedenis te emanciperen van ideologie, door de redenen van de historische waarheid te scheiden van de eisen van de politieke rede". Perfetti herinnert zich dat De Felice een zekere sympathie voor het fascisme had. Een oordeel dat, alles welbeschouwd, volkomen onjuist is, maar dat zijn oorsprong vindt in enkele moeilijk te verteren stellingen van De Felici, zoals dat het fascisme geen monolithisch verschijnsel was, maar dat het ook een links-revolutionaire component bevatte en in zekere zin een component die gewijd was aan de vooruitgangscultus. Tussen het nationaalsocialisme en het fascisme bestonden bovendien verschillen, of zelfs regelrechte tegenstellingen. Zodanig dat als het eerste al als totalitair kon worden geclassificeerd, het tweede dat niet in zijn geheel kon zijn. De Felice stond kritisch tegenover het idee dat geschiedenis bedreven zou kunnen worden door middel van morele oordelen of vooroordelen: “Morele discoursen die op de geschiedenis worden toegepast, waar ze ook vandaan komen en hoe ze ook gemotiveerd zijn, wekken in mij een gevoel van verveling op, wekken mijn wantrouwen op jegens degenen die ze uitspreken en doen mij denken aan een gebrek aan heldere ideeën” . De laatste intellectuele ontmoeting, herinnert Perfetti zich, was met François Furet en in het bijzonder met The Past of an Illusion (1995). Net als Furet was De Felice het voorwerp van systematische controverse. Misschien omdat ik een vrije geleerde ben, misschien, herinnert de historicus zich, ‘omdat ik een voormalig communist ben, en voormalige communisten worden minder gemakkelijk vergeven.’

Meer over deze onderwerpen: