Schelpen zijn geen souvenir: wetenschappers leggen uit waarom je ze beter op het strand kunt laten liggen.

Het is een zomerritueel. Net als het eten van een koude watermeloen in de schemering, het plukken van vijgen rechtstreeks van de boom, of midden in de nacht op een deken liggen en de Perseïden voorbij zien trekken. Schelpen en slakken verzamelen aan de kust is een van de meest typische augustustradities. Maar het heeft een prijs, dat is altijd zo geweest.

"Laten we het volgende aannemen", zegt Michal Kowalewski, onderzoeker aan de Universiteit van Florida (Verenigde Staten) gespecialiseerd in de studie van ongewervelden : "Er zijn jaarlijks en vrijwel zeker wereldwijd ongeveer 10 miljard strandbezoeken. En stel dat er één schelp wordt verzameld per 100 bezoeken, wat weinig lijkt, maar dan hebben we het nog steeds over 10.000 ton schelpen die jaarlijks van de stranden verdwijnen." Dit is alsof drie zwembaden van olympische afmetingen tot de nok toe gevuld zijn. Het lijkt een klein en onschuldig gebaar, maar de opkomst van massatoerisme op de stranden van de Middellandse Zee verandert hun ecosystemen onomkeerbaar, en nu laat het meeslepen van een zomersouvenir een steeds diepere indruk achter.

Wetenschappers waarschuwen hier al jaren voor. Een studie van Kowalewski en onderzoekers van de Universiteit van Barcelona , gepubliceerd in het tijdschrift PLOS One in 2014, toonde al een drastische afname aan van het aantal schelpen op het strand van Larga in Salou (Catalonië). De auteurs vergeleken twee reeksen systematische bemonsteringen die met een tussenpoos van 30 jaar op dezelfde locatie waren uitgevoerd: de eerste tussen 1978 en 1981 en de tweede tussen 2008 en 2010. Ze ontdekten dat de aanwezigheid van schelpen gedurende de onderzoeksperiode bijna verdrievoudigde.

Deze daling viel samen met een vrijwel parallelle toename van het aantal toeristen, dat in die periode 2,7 keer zo groot werd. De fysieke omstandigheden van de omgeving – zoals golfenergie en klimaat – bleven echter stabiel. Bovendien waren de ecologische indicatoren die uit het onderzoek naar schelpen werden afgeleid – soortendominantie, grootteverdeling, frequentie van schelpperforatie door roofdieren – door de jaren heen constant. Dit wijst erop dat er geen substantiële veranderingen zijn opgetreden in de dynamiek van weekdierpopulaties of in de basisstructuur van het lokale mariene ecosysteem . Het lijkt er dus op dat de mens de schuldige is.

"Meer toerisme betekent een grotere verstedelijking van het kustgebied en meer bootactiviteiten", benadrukt Kowalewski. Hij voegt eraan toe: "Het gebruik van machines voor strandreiniging neemt ook steeds verder toe, en dit is belangrijk omdat het machines betreft die over het zand rijden en de schelpen verpulveren." Dan is er nog de kwestie van het oogsten.

"Natuurlijk is het niet ongevaarlijk", zegt Jordi Martinell Callicó, een andere auteur van de studie, die ook zijn hele leven op het strand heeft doorgebracht dat voor de monsterneming was uitgekozen en de geleidelijke achteruitgang van de regio met eigen ogen heeft gezien. "De druk op de kustzone is zeer groot", voegt hij eraan toe.

"Ik ben het ermee eens dat het niet erg is om één schelp mee te nemen", zegt Kowalewski. Het probleem is dat miljarden mensen die jaarlijks stranden bezoeken, er vaak hele emmers vol mee nemen. "Ze bewaren ze thuis, maar na verloop van tijd belanden de meeste schelpen in de prullenbak of op de vuilstort", waarschuwt hij.

Ook in Spanje is dit al decennialang formeel verboden. De Kustwet bepaalt dat zand, stenen, schelpen, weekdieren en strandfossielen publiek eigendom zijn en dat hun ongeoorloofde winning illegaal is. Hoewel het meenemen van een of twee exemplaren als souvenir niet actief wordt vervolgd, kan het wel boetes opleveren van € 500 tot € 3.000.

Een essentiële milieufunctie

In de woonkamer dienen ze slechts als decoratie, maar op het strand vervullen schelpen meerdere ecosysteemdiensten en een essentiële rol in het milieu. "Ze zijn er niet toevallig: ze maken deel uit van het natuurlijke ecosysteem dat onze stranden levend en stabiel houdt", legt Fernando García Guerrero uit, een van de conservatoren van de malacologiecollectie van het Nationaal Museum voor Natuurwetenschappen.

De experts raadpleegden details waaruit bleek dat een van de belangrijkste functies van schelpen de fysieke stabilisatie van stranden is. "Elke schelp, hoe klein ook, helpt het zand op zijn plaats te houden en vertraagt de stroming bij elke vloed. Dankzij schelpen behouden stranden hun vorm, stevigheid en erosiebestendigheid", legt García uit.

"Wanneer schelpen oplossen, beïnvloeden ze ook de zuurgraad van het water, omdat ze calciumcarbonaat bevatten, wat de pH-waarde van de oceaan beïnvloedt", legt Martinell uit. Dit helpt calcium en andere elementen terug te brengen naar de zee, wat bijdraagt aan het in stand houden van vitale cycli in het water, waaronder de vorming van nieuwe schelpen.

Schelpen bieden op hun beurt onderdak en leefgebied aan vele organismen. Algen, zeegras, heremietkreeften, kleine ongewervelden en zelfs steltlopers gebruiken ze als huizen of bouwmateriaal. Sommige vogels gebruiken ze zelfs om hun snavels te scherpen. Het is onomstotelijk: het verlies van schelpen verstoort de fysieke, chemische en biologische balans van stranden.

Het is beter om de schelp te laten waar hij is

Op dit punt lijkt de impact van menselijke activiteit op de kust onvermijdelijk. "We kunnen onze voetafdruk echter nog steeds minimaliseren terwijl we wandelen", betoogt Kowalewski. De wetenschapper zegt dat hij pleit voor de eenvoudigste en tegelijkertijd meest ingewikkelde van allemaal: milieueducatie. "Ik denk dat dat de beste manier is om het probleem aan te pakken", meent hij. Martinell is het daarmee eens: "We moeten vakantiegangers bewust maken, zodat ze voorzichtig zijn, de strandomgeving respecteren en deze niet vernielen. Het meenemen van een schelp lijkt misschien niets. Maar het is niet nodig; het is beter om hem te laten liggen waar hij ligt."

"Het goede nieuws", merkt García op, "is dat genieten van het strand en de zorg ervoor niet alleen verenigbaar zijn, maar zelfs hand in hand zouden moeten gaan." In plaats van de schelpen mee naar huis te nemen, stelt de wetenschapper voor om ze te observeren, te fotograferen of gewoon te bewonderen. "De ervaring verliest geen waarde door geen fysiek object als souvenir te hebben; integendeel, we krijgen een band met de natuur", zegt hij.

Hij vermeldt ook dat het bij een strandbezoek belangrijk is om de duinvegetatie niet te verstoren, niet van de gemarkeerde paden af te wijken, afval op te rapen en de instructies van milieuautoriteiten op te volgen. "Zorg dragen voor de kust betekent niet dat je er niet meer van kunt genieten," herinnert hij ons. Hij voegt eraan toe: "Integendeel, het betekent dat je leert om de kust echt te waarderen. Want wat we beschermen, behouden we. En wat we behouden, blijft bestaan."