Barnum Effect: Ben jij ooit slachtoffer geweest van het Barnum Effect?

Wij mensen zoeken voortdurend verbinding; we willen ons verbonden voelen met anderen en onszelf in hen herkennen. Dit kan leiden tot diverse cognitieve vervormingen, denkfouten die onze waarneming en onze beslissingen beïnvloeden. Een voorbeeld is het zogenaamde Barnum-effect, waar we waarschijnlijk allemaal wel eens slachtoffer van zijn geworden.

Bijvoorbeeld wanneer we persoonlijkheidstesten doen en ons herkennen in heel algemene uitspraken als "Je bent erg kritisch op jezelf." Of wanneer we ons bevinden in heel oppervlakkige horoscopen die gebaseerd zijn op zeer algemene toeschrijvingen als "Je vrienden en familie zijn extra belangrijk voor je" of "Je hebt onbenut potentieel."

Vandaar het Barnum-effect

"Het Barnum-effect treedt op wanneer we te veel naar betekenis zoeken en iets persoonlijks waarnemen in algemene of neutrale uitspraken", legt psychiater dr. Edward Ratush uit aan "verywellmind". Dit fenomeen staat ook bekend als het Forer-effect, omdat het in 1948 werd ontdekt en bedacht door de Amerikaanse psycholoog Bertram R. Forer. De naam Barnum-effect is echter blijven hangen – naar P.T. Barnum, de Amerikaanse circuspionier en politicus die mensen het gevoel gaf dat hij hen persoonlijk kende, ook al deed hij slechts algemene, allesomvattende uitspraken.

De belangrijkste reden waarom we in algemene uitspraken specifieke betekenissen voor onszelf vinden, is dat we instinctief verbinding zoeken en deel willen uitmaken van een groter geheel. "Mensen zijn biologisch geprogrammeerd om verbinding te zoeken met elkaar en met de wereld om ons heen", bevestigt Dr. Ratush.

Betekenis en vereenvoudiging: waarom we in generalisaties trappen

Bovendien streven wij mensen naar een zinvol leven. "De zoektocht naar betekenis is in essentie wat het mens-zijn definieert", legt de expert uit. Wanneer we geloven dat een horoscoop ons rechtstreeks aanspreekt, geven we betekenis aan anderszins onbelangrijke gebeurtenissen. Bovendien vinden we het leven meestal zinvol als het aangenaam is. We laten ons dus eerder verleiden door generalisaties als ze iets aangenaams in ons leven smokkelen.

Nog een reden waarom we zo vaak in het Barnum-effect trappen: "Het menselijk brein verzet zich van nature tegen het te diep nadenken over de meeste dingen", zegt Ratush, en voegt eraan toe: "Wanneer we associaties maken over iets zo algemeens als een horoscoopvoorspelling, zijn de inzichten die we krijgen niet gebaseerd op diepgaande analyse. Ze zijn eerder gebaseerd op het gevoel dat we hadden tijdens het lezen." Op deze manier kunnen we dingen gemakkelijker begrijpen en tegelijkertijd ons brein ontlasten.

Het Barnum-effect kan ons naïef maken

Tot zover begrijpelijk. Het probleem is natuurlijk dat het Barnum-effect ons nogal naïef kan maken. Dit kan ertoe leiden dat we bijvoorbeeld uitgebuit worden en slachtoffer worden van oplichting.

"Daarom richten oplichters zich specifiek op mensen die een moeilijke levensfase doormaken", legt Edward Ratush uit. "Het is makkelijker om iemand te bereiken die al op de automatische piloot opereert." Zulke mensen zijn kwetsbaarder en denken eerder dat een heel algemeen aanbod iets heel bijzonders is – speciaal voor hen gemaakt – en zijn mogelijk ook eerder geneigd iets terug te doen.

In principe trappen we allemaal wel eens in het Barnum-effect en maken we generalisaties. Wie leest er nou niet graag horoscopen of leert er meer over zijn eigen karakter door middel van persoonlijkheidstests? "Alle menselijke hersenen werken zo – iedereen is vatbaar voor het Barnum-effect," bevestigt de psychiater. Maar in het bovengenoemde voorbeeld van fraude gaat het nog een stap verder.

Hoe we onszelf kunnen beschermen

Wat kunnen we doen om onszelf te beschermen tegen dit psychologische effect en de mogelijke negatieve gevolgen ervan? "De eerste stap om jezelf te beschermen tegen het Barnum-effect is je bewust te zijn van het bestaan ervan", zegt Ratush. "Wanneer we onszelf dwingen om meer aandacht te besteden aan de inhoud van een uitspraak, realiseren we ons vaak al snel hoe algemeen die is en dat die op veel dingen van toepassing kan zijn."

Een belangrijke factor hierbij is echter hoe we ons op dat moment voelen. Want: "Het vermogen om te pauzeren, ons te concentreren en te reflecteren op de inhoud hangt sterk af van de stressbelasting van de hersenen op dat moment", legt de expert uit. Dus als we bijvoorbeeld onder grote druk staan of rouwen, kan ons brein minder goed in staat zijn om aandachtiger te kijken – en kiest het voor de handige snelkoppeling van cognitieve vervorming via het Barnum-effect.

Het kan dus helpen om waakzaam en aandachtig te zijn. Tegelijkertijd kunnen en moeten we ook onze stressniveaus in de gaten houden, aangezien die enorm van invloed zijn op hoe goedgelovig we zijn. Daarnaast kan het soms al voldoende zijn om onszelf eraan te herinneren dat het Barnum-effect ons parten speelt. Het kan immers leuk zijn om de zeer algemene uitspraken in horoscopen of persoonlijkheidstests op ons leven toe te passen – zolang we maar niet alles voor waar aannemen.

mbl Brigitte

#Onderwerpen